Ảnh hưởng của AI tới quyền sở hữu trí tuệ

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang ngày càng trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của chúng ta. Với khả năng học hỏi, sáng tạo và giải quyết vấn đề vượt trội, AI đã tạo ra những đột phá đáng kinh ngạc trong nhiều lĩnh vực. Tuy nhiên, sự phát triển thần tốc của AI cũng đặt ra những thách thức mới, đặc biệt là đối với hệ thống quyền sở hữu trí tuệ vốn đã có từ lâu. Bài viết sau của Luật Việt An sẽ cung cấp các thông tin cần thiết về vấn đề này.

Tổng quan chung về AI đối với quyền sở hữu trí tuệ

Với sự phát triển nhanh chóng của các công nghệ mới, việc sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo trong đời sống ngày càng phổ biến. Hiện nay, tại Việt Nam, nhiều mô hình trí tuệ nhân tạo tiên tiến được sử dụng phổ biến, nổi bật như ChatGPT của OpenAI, hay Google Gemini. Nhiều người thậm chí tin rằng chatbot này có thể thay thế con người trong các ngành giáo dục, truyền thông, báo chí và hành chính. Tuy nhiên, sự xuất hiện các sản phẩm công nghệ AI mới đã gây ra một số vấn đề pháp lý, đặc biệt là về quyền sở hữu trí tuệ. 

Ảnh hưởng của AI tới quyền sở hữu trí tuệ

Ảnh hưởng tích cực

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang dần trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống hiện đại, mang lại nhiều thay đổi tích cực đối với việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ:

• AI đã nâng cao khả năng phát hiện và ngăn chặn vi phạm quyền sở hữu trí tuệ. AI cho phép các tổ chức phát hiện ngay khi một sản phẩm bị làm giả hoặc một tác phẩm bị sao chép trái phép, từ đó kịp thời thực hiện các biện pháp pháp lý để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của chủ sở hữu.
• AI còn hỗ trợ hiệu quả trong quá trình quản lý quyền sở hữu trí tuệ. Những công cụ này giúp tự động hóa các quy trình phức tạp như kiểm tra tính độc đáo của nhãn hiệu hoặc sáng chế, đảm bảo rằng các sản phẩm được bảo hộ đều đạt tiêu chuẩn cần thiết.
• AI cũng tạo ra động lực mới cho sự sáng tạo. Trong nhiều trường hợp, AI không chỉ hỗ trợ mà còn trực tiếp tham gia vào quá trình sáng tạo nội dung, từ viết nhạc, vẽ tranh đến thiết kế sản phẩm. Điều này thúc đẩy sự phát triển của các khái niệm mới về quyền sở hữu trí tuệ.

Ảnh hưởng tiêu cực

Trí tuệ nhân tạo (AI) mang lại nhiều lợi ích vượt trội, nhưng đồng thời cũng gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đối với quyền sở hữu trí tuệ. Trong thời đại công nghệ phát triển nhanh chóng, AI không chỉ đóng vai trò hỗ trợ con người mà còn mở ra những thách thức lớn đối với quyền sở hữu trí tuệ như sau:

• Khả năng sao chép và tái tạo nội dung một cách dễ dàng và chính xác. 

• AI được sử dụng để phát triển các công cụ nhằm tạo ra vi phạm bản quyền một cách có hệ thống. Công nghệ deepfake là một minh chứng rõ ràng. Với khả năng tái tạo hình ảnh, video và âm thanh, deepfake có thể tạo ra nội dung giả mạo với độ chân thực cao. 
• AI cũng giúp những kẻ xâm phạm dễ dàng sao chép các sản phẩm công nghệ, phần mềm hay thương hiệu mà không tốn quá nhiều thời gian và công sức.

Hiện nay, các quy định pháp lý về quyền sở hữu trí tuệ chủ yếu được thiết kế để bảo vệ những sáng tạo của con người. Tuy nhiên, khi AI có khả năng tự mình tạo ra các sáng chế, tác phẩm nghệ thuật hay sản phẩm trí tuệ, việc ai là người sở hữu hợp pháp trở thành một thách thức lớn. 

Trí tuệ nhân tạo dưới góc nhìn pháp luật sở hữu trí tuệ Việt Nam

Pháp luật dân sự ở Việt Nam quy định chủ thể phải là cá nhân hoặc tổ chức (BLDS 2015), chưa ghi nhận dạng chủ thể là máy móc hay chương trình máy tính, do vậy sẽ là không thể nếu xác định tư cách pháp lý của AI là những chủ thể trong pháp luật.

Theo đó, Điều 13 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 sửa đổi bổ sung 2022, quy định về chủ thể quyền tác giả bao gồm: 

“tổ chức, cá nhân Việt Nam; tổ chức, cá nhân nước ngoài có tác phẩm được công bố lần đầu tiên tại Việt Nam mà chưa được công bố ở bất kỳ nước nào hoặc được công bố đồng thời tại Việt Nam trong thời hạn ba mươi ngày, kể từ ngày tác phẩm đó được công bố lần đầu tiên ở nước khác; tổ chức, cá nhân nước ngoài có tác phẩm được bảo hộ tại Việt Nam theo công ước quốc tế về quyền tác giả mà Việt Nam là thành viên”.

Như vậy, pháp luật hiện nay quy định chỉ có tổ chức, cá nhân hay con người mới là các chủ thể được nắm giữ quyền tác giả; các đối tượng như máy tính, robot, hay AI chưa thể là chủ thể được nắm giữ quyền tác giả.

Chủ thể bị xâm phạm trong các vụ việc liên quan đến AI thường là những người hoặc tổ chức có quyền lợi sở hữu trí tuệ bị ảnh hưởng bởi hành vi vi phạm. 

Ví dụ: Trong lĩnh vực quyền tác giả, các tác phẩm sáng tạo như văn bản, hình ảnh, âm nhạc hoặc phim ảnh có thể bị AI sao chép hoặc tái sử dụng trái phép để tạo ra nội dung mới. Điều này khiến tác giả hoặc chủ sở hữu bản quyền của các tác phẩm gốc trở thành chủ thể bị xâm phạm. 

Chủ thể xâm phạm trong các tình huống này có thể bao gồm nhiều đối tượng khác nhau:

• Đầu tiên là người phát triển hoặc vận hành AI. Họ chịu trách nhiệm nếu mô hình AI được thiết kế, huấn luyện hoặc triển khai trên dữ liệu vi phạm quyền SHTT. 
• Tiếp đến là người sử dụng AI, những người trực tiếp khai thác công cụ này để thực hiện hành vi xâm phạm, chẳng hạn như tạo nội dung tương tự hoặc sao chép các tác phẩm được bảo hộ. 
• Một số trường hợp cũng có thể quy trách nhiệm cho tổ chức cung cấp nền tảng AI, đặc biệt khi họ không áp dụng các biện pháp kiểm soát cần thiết để ngăn chặn hành vi vi phạm quyền sở hữu trí tuệ xảy ra trên nền tảng của mình.

Tuy nhiên, việc xác định chủ thể chịu trách nhiệm pháp lý khi xảy ra tranh chấp liên quan đến AI lại không hề đơn giản. Theo pháp luật Sở hữu trí tuệ và pháp luật Việt Nam hiện hành, AI không được công nhận là một thực thể pháp lý có quyền và nghĩa vụ, do đó không thể là chủ thể chịu trách nhiệm pháp lý. 

Có thể thấy rằng vấn đề quyền sở hữu trí tuệ đối với các sáng chế do trí tuệ nhân tạo đang gây ra những vấn đề pháp lý bởi vì luật pháp của quốc gia chỉ quy định quyền sở hữu trí tuệ đối với các tài sản trí tuệ do con người sáng tạo. Điều này có thể gây ra nhiều rủi ro về mặt pháp lý khi xảy ra tranh chấp, đặc biệt là những tranh chấp liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến các sản phẩm do trí tuệ nhân tạo tạo ra.

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại liên quan đến AI

Pháp luật Việt Nam hiện hành chưa có quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại liên quan đến AI. Tuy nhiên pháp luật hiện hành có những quy định có thể điều chỉnh được vấn đề bồi thường thiệt hại liên quan đến AI như Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa 2007, sửa đổi bổ sung 2018, hay chế định bồi thường ngoài hợp đồng trong Bộ luật Dân sự 2015. Khi một sản phẩm mang AI vi phạm quy định về chất lượng thì nhà sản xuất có trách nhiệm phải bồi thường. 

Nếu xem xét những thực thể mang AI là tài sản (tài sản trí tuệ và tài sản là vật hữu hình) thì theo quy định tại Khoản 3 Điều 584 Bộ luật Dân sự chủ sở hữu, người chiếm hữu phải bồi thường thiệt hại. Tuy vậy, những quy định này chỉ có thể áp dụng được trong một vài trường hợp hoặc đối với những quan hệ đơn giản, ở những quan hệ phức tạp hơn thì rất khó điều chỉnh. 

Trên đây là tư vấn của Luật Việt An về vấn đề ảnh hưởng của AI tới quyền sở hữu trí tuệ. Quý khách hàng có thắc mắc liên quan hay có nhu cầu hỗ trợ, vui lòng liên hệ Luật Việt An để được hỗ trợ tốt nhất!