Nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại

Trọng tài thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp rất phổ biến trên thế giới, đặc biệt là tại những nước có nền kinh tế phát triển. Căn cứ Khoản 1 Điều 3 Luật Trọng tài thương mại 2010 quy định: “Trọng tài thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp do các bên thỏa thuận và được tiến hành theo quy định của Luật này”. Cũng giống như các phương thức giải quyết tranh chấp khác, việc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại cần tuân theo một số nguyên tắc nhất định nhằm đảm bảo giá trị pháp lý, quyền lợi của các chủ thể tham gia giải quyết tranh chấp. Vậy nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại bao gồm những nguyên tắc nào?

Khái niệm nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại

Nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại được hiểu là tư tưởng chỉ đạo xuyên suốt mà trọng tài và các chủ thể tham gia phải tuân thủ trong quá trình giải quyết tranh chấp bằng trọng tài. Nếu vi phạm các nguyên tắc, việc giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài sẽ không có giá trị pháp lý đối với các chủ thể tham gia và không được nhà nước bảo hộ.

Các nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại

Cụ thể, theo Điều 4 Luật Trọng tài thương mại năm 2010, các nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại bao gồm:

Trọng tài viên phải tôn trọng thỏa thuận của các bên, nếu thỏa thuận đó không vi phạm điều cấm và trái đạo đức xã hội.

Có thể nói thỏa thuận trọng tài là điều kiện tiên quyết và bắt buộc trong giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại, nó thể hiện ý chí của các bên cùng đưa tranh chấp ra trọng tài để giải quyết theo quy tắc. Đây là cơ sở cho các bên tiến hành giải quyết tranh chấp bằng trọng tài. Thỏa thuận trọng tài có hiệu lực không chỉ là hình thức pháp lý ghi nhận sự thỏa thuận của các bên mà còn là căn cứ pháp lý để dựa vào đó, bên bị vi phạm có quyền yêu cầu bên vi phạm thực hiện nghĩa vụ trọng tài.

Đối với việc giải quyết tranh chấp bằng thủ tục tư pháp tại tòa án, khi có tranh chấp phát sinh bên có quyền lợi hợp pháp bị vi phạm có quyền đệ đơn yêu cầu tòa án giải quyết mà không cần có sự thỏa thuận trước. Vì thỏa thuận trọng tài có vị trí và vai trò quan trọng mang tính quyết định đối với việc áp dụng phương thức giải quyết bằng trọng tài nên pháp luật về trọng tài của Việt Nam đã có quy định khá cụ thể. Luật Trọng tài thương mại năm 2010 đã kế thừa Pháp lệnh Trọng tài thương mại năm 2003 và quy định chặt chẽ hơn điều kiện thỏa thuận của các bên tranh chấp là “tranh chấp được giải quyết bằng trọng tài nếu trước hoặc sau khi xảy ra tranh chấp các bên có thỏa thuận trọng tài và thỏa thuận trọng tài của các bên tranh chấp không vi phạm điều cấm của luật”.

Thực tiễn cho thấy đã có nhiều thỏa thuận trọng tài bị tuyên bố vô hiệu vì không đảm bảo nguyên tắc này. Từ đó, có thể thấy nguyên tắc này có ưu thế nổi bật của phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài so với tòa án. Thỏa thuận trọng tài là tiền đề, đặt dấu mốc khởi đầu cho quá trình tố tụng trọng tài, một tranh chấp có thể phát sinh hoặc đã phát sinh muốn được giải quyết bằng trọng tài thì điều kiện tiên quyết là trước hoặc sau khi tranh chấp xảy ra, giữa các bên phải tồn tại một thỏa thuận trọng tài được xác lập dưới dạng văn bản và được xác lập dựa trên cơ sở tự nguyện, theo ý chí của các bên đương sự, không nằm trong các loại thỏa thuận trọng tài vô hiệu được quy định tại Điều 18 Luật Trọng tài thương mại năm 2010.

Trọng tài viên phải độc lập, khách quan, vô tư và tuân theo quy định của pháp luật.

• Trọng tài viên với tư cách là người thứ ba được các bên tranh chấp tin tưởng trao quyền giải quyết tranh chấp, cần nhận thức đúng vai trò, nghĩa vụ của mình để đưa ra phán quyết khách quan, vô tư nhất, nhằm đảm bảo quyền và lợi ích tối đa cho các bên đương sự.
• Tính độc lập và vô tư của trọng tài viên được thể hiện ở chỗ: trong quá trình giải quyết tranh chấp, trọng tài viên tự mình quyết định dựa vào các chứng cứ trong hồ sơ vụ việc, không phụ thuộc vào người khác. Một trọng tài viên sẽ khó giải quyết tranh chấp một cách độc lập, nếu người này có quan hệ trực tiếp hoặc có những lợi ích nhất định liên quan đến một bên trong vụ kiện.
• Nguyên tắc này xuất phát từ nhu cầu khách quan của việc giải quyết vụ tranh chấp theo mong muốn của các bên. Nội dung của nguyên tắc được thể hiện rõ trong quá trình tố tụng trọng tài: không được có sự can thiệp của bất kỳ ai đối với trọng tài viên. Các trọng tài viên phải là những người đạt tiêu chuẩn nhất định như: có năng lực hành vi dân sự, có trình độ đại học, đã qua thực tế công tác hay những người có trình độ chuyên môn cao, có nhiều kinh nghiệm thực tiễn, là những người có hiểu biết pháp luật, tôn trọng pháp luật.

Các bên tranh chấp bình đẳng về quyền và nghĩa vụ, Hội đồng trọng tài có trách nhiệm tạo điều kiện để họ thực hiện các quyền và nghĩa vụ của mình.

• Việc quy định các bên tranh chấp bình đẳng với nhau về quyền và nghĩa vụ trong quá trình giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại sự thể hiện nguyên tắc mọi người bình đẳng trước pháp luật được ghi nhận trong các Công ước quốc tế nói chung, trong Hiến pháp và các văn bản pháp luật khác nói riêng.
• Nguyên tắc các bên tranh chấp bình đẳng với nhau về quyền và nghĩa vụ đã được đề cập một cách rõ ràng trong của Công ước New York và Luật Mẫu UNCITRAL và được pháp luật trọng tài một số nước trên thế giới công nhận. Điều 18 của Luật Mẫu quy định: “Các bên phải được đối xử một cách công bằng và mỗi bên phải được trao đầy đủ cơ hội để trình bày về vụ việc của mình”. Theo nguyên tắc này, các bên tranh chấp hoàn toàn có quyền như nhau trong việc lựa chọn khước từ trọng tài viên, lựa chọn địa điểm, đưa ra yêu cầu và các lý lẽ biện minh cũng như các chứng cứ để trọng tài xem xét và việc tiếp nhận thông tin từ các bên.
• Một số trường hợp cần đến sự can thiệp của hội đồng trọng tài là: các bên không thỏa thuận được địa điểm giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thì hội đồng trọng tài quyết định.
• Đối với việc thành lập hội đồng trọng tài, nếu bị đơn không chọn trọng tài viên hoặc không đề nghị chỉ định trọng tài viên thì chủ tịch Trung tâm Trọng tài chỉ định trọng tài viên cho bị đơn (Khoản 4, Điều 40 Luật Trọng tài thương mại năm 2010). Hội đồng trọng tài luôn tạo điều kiện thuận lợi để các bên phát huy quyền và nghĩa vụ của mình, bởi nguyên tắc cốt lõi của giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại là sự tôn trọng thỏa thuận cũng như quyền tự định đoạt của đương sự. Trong suốt quá trình giải quyết tranh chấp, các bên đều thể hiện ý chí tối cao của mình và khi họ thể hiện quyền đó một cách chính đáng hội đồng trọng tài cần hết sức tạo điều kiện để họ phát huy những quyền này.

Giải quyết tranh chấp bằng trọng tài được tiến hành không công khai, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác.

• Một trong những ưu điểm của việc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài là xét xử không công khai, đáp ứng được yêu cầu giữ bí mật kinh doanh của các bên có tranh chấp. Khác với quy định tại Khoản 1 Điều 15 Bộ luật Tố tụng dân sự: “Việc xét xử vụ án dân sự của tòa án được tiến hành công khai, mọi người có quyền tham dự….”.
• Nguyên tắc tiến hành phiên họp không công khai trong tố tụng trọng tài là một ưu điểm được các nhà kinh doanh đánh giá rất cao. Nguyên tắc này xuất phát từ đặc thù của hoạt động kinh doanh.
• Trong quá trình kinh doanh mà phát sinh tranh chấp các nhà kinh doanh thường muốn tiến hành giải quyết tranh chấp một cách kín đáo, không ảnh hưởng đến uy tín của doanh nghiệp, uy tín của các nhà kinh doanh đảm bảo giữ được bí mật kinh doanh. Theo đó, “xét xử kín” nghĩa là thành phần tham dự phiên họp giải quyết chỉ bao gồm các bên đương sự và trọng tài viên. Mọi thông tin, tài liệu liên quan đến vụ việc đều được giữ kín, không được tiết lộ ra ngoài.
• Tuy nhiên, vẫn tôn trọng nguyên tắc thỏa thuận của các bên, trường hợp được sự đồng ý của các bên theo Khoản 3 Điều 55 Luật Trọng tài thương mại năm 2010, hội đồng trọng tài có thể cho phép người khác tham dự phiên họp này.

Phán quyết trọng tài là chung thẩm

• Các phán quyết của trọng tài là chung thẩm, có hiệu lực thi hành ngày đối với các bên đương sự, đây là một nguyên tắc quan trọng và đặc thù khi giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài.
• Do đặc thù tố tụng, tòa án có thể thực hiện ở nhiều cấp xét xử nên một bản án do tòa án tuyên bố có thể bị kháng cáo, kháng nghị, được giải quyết theo trình tự phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm. Bởi vậy, nếu đưa vụ tranh chấp ra giải quyết tại tòa án sẽ mất nhiều thời gian, công sức, tiền bạc. Trong khi đó, với nguyên tắc xét xử một lần, tiêu chí các bên tranh chấp đặt ra là giải quyết nhanh gọn, ít tốn kém, tránh tình trạng dây dưa, kéo dài đã hoàn toàn được đáp ứng ở tố tụng trọng tài.
• Trên tinh thần tin tưởng sự vô tư, khách quan, công tâm của trọng tài viên khi đưa ra phán quyết, các bên sẽ tự nguyện thi hành phán quyết của trọng tài. Tuy nhiên, nếu một trong các bên không tự nguyện thi hành khi hết thời hạn thi hành phán quyết cũng như không yêu cầu hủy phán quyết trọng tài, thì bên được thi hành phán quyết có quyền làm đơn yêu cầu cơ quan thi hành án dân sự có thẩm quyền thi hành phán quyết này theo quy định tại Khoản 1 Điều 66 Luật Trọng tài thương mại năm 2010.

Doanh nghiệp có nhu cầu tư vấn pháp luật doanh nghiệp, giải quyết tranh chấp thông qua phương thức trọng tài thương mại xin vui lòng liên hệ Công ty Luật Việt An để được luật sư có kinh nghiệm và trình độ chuyên môn cao hỗ trợ nhanh nhất, hiệu quả nhất!